دیه همچون سایر مجازات ها یکی از مجازات های قرار داده شده در قانون مجازات اسلامی است، و شامل مبلغی می شود که در جنایات غیر عمد وارده بر جان و یا اعضای بدن است که امکان قصاص برای آنها وجود ندارد و دیه پرداخت می شود. دیه نفس، دیه اعضا و دیه منافع، انواع دیه هستند؛ برای آشنایی با تغلیظ دیه و دیه اعضا تا پایان مطلب با آموزشگاه آزاد خدمات حقوقی وفاگستر همراه باشید.

دیه و ارش چیست؟

دیه مالی است که به سبب جنایت بر نفس یا عضو، به مجنیٌ علیه یا به ولی یا اولیاء دم او داده می‌شود. براساس ماده ۴۴۸ قانون مجازات اسلامی: (دیه مقدر، مال معینی است که در شرع مقدس به سبب جنایت غیرعمدی بر نفس، عضو یا منفعت، یا جنایت عمدی در مواردی که به هر جهتی قصاص ندارد، مقرر شده است.) به عبارتی در جنايات غيرعمدی بر اعضاء و جنايت عمدی كه قصاص ندارد بر ديه مصالحه می شود؛ و تعیین شده است. همچنین به خساراتی که به اعضای بدن وارد شده است و میزان آن در قانون تعیین نشده باشد ارش گفته می‌شود؛ و با در نظر گرفتن میزان دیه با بررسی کارشناس، ارش تعیین می شود. آموزش مهارت و فنون حقوقی

تغلیظ دیه چیست؟

تغلیظ دیه از اصطلاحات علم حقوق هست و به معنای افزوده شدن یک سوم به میزان دیه است. تغلیظ دیه تنها برای جرم قتل صورت می‌گیرد و برای جراحات در نظر گرفته نمی‌شود؛ همچنین پرداخت دیه وابسته به این است که صدمه وارده و فوت، هر دو در یکی از ماه های حرام (محرم، رجب، ذی‌القعده و ذی‌الحجه)؛ یا در مکه اتفاق افتاده باشد و موجب افزایش و تغلیظ دیه می‌شود. تغلیظ فقط مربوط به وقتی است که اولیای دم خواهان دریافت دیه به جای قصاص باشند. دیه قتل در ماه حرام چه عمداً و چه خطا دیه کامل و ثلث آن است.

• تغلیظ دیه مخصوص قتل نفس است و در جراحت‌های وارد شده به ‌اعضا مورد استفاده قرار‌ نمی‌گیرد.
• فرقی میان فرد بالغ و غیربالغ، زن یا مرد، مسلمان و غیرمسلمان نیست.
• سقط جنین پس از پیدایش روح، شامل حکم تغلیظ دیه است.
• در مواردی که قیم یا بیت‌المال پرداخت ‌کننده دیه باشد، تغلیظ دیه نیز جاری است.
• در قتل عمدی که به علت عدم امکان قصاص، دیه پرداخت می‌شود؛ حکم جاری است.مجازات تعزیری و صدور حکم تعزیری

1.     تغلیظ دیه در ماه حرام و اماکن متبرک:

اگر فوت در ماه‌های محرم، رجب، ذی‌القعده و ذی‌الحجه اتفاق افتاده باشد، یک سوم دیه نفس به آن افزوده می شود؛ و تفاوتی ندارد کند فرد زن یا مرد، مسلمان یا غیرمسلمان، بالغ یا غیربالغ باشد. براساس ماده ۲۲۹ قانون مجازات اسلامی (دیه قتل در صورتی که صدمه و فوت هر دو در یکی از چهار ماه حرام ((رجب، ذیقعده، ذیحجه و محرم)) و یا در حرم مکه معظمه واقع شود، علاوه بر یکی از موارد شش گانه مذکور در ماده ۲۹۷، به عنوان تشدید مجازات باید یک سوم اضافه شود و سایر امکنه و ازمنه، هر چند متبرک باشند دارای این حکم نیستند. ماده ۲۹۷ قانون مجازات اسلامی: (اگر مرتکب با یک ضربه عمدی، موجب جنایتی بر عضو شود که منجر به قتل مجنی علیه گردد، چنانچه جنایت واقع شده مشمول تعریف جنایات عمدی باشد، قتل عمدی محسوب می‌شود و به علت نقص عضو یا جراحتی که سبب قتل شده است به قصاص یا دیه محکوم نمی‌گردد.) بنابراین اگر صدمۀ وارده در ماه محرم و فوت فرد در ماه دیگری انجام پذیرد، این امر موجب تغلیظ قرار نمی‌گیرد.تفاوت حقوق کیفری و حقوق خصوصی

2.      تغلیظ دیه در قتل:

تغلیظ دیه در مورد قتل، تنها در حالت قتل و به جنایات مادون نفس جاری می ‌شود ، حتی اگر دیه کامل داشته باشند تسری نمی شود؛ تفاوتی هم بین انواع مختلف قتل، همچون عمد، شبه عمد و خطا وجود ندارد و همۀ آنها مشمول حکم ماده ۲۹۹ می باشند. ماده ۲۹۹ قانون مجازات اسلامی: (اگر کسی با ضربه های متعدد عمدی، موجب جنایات متعدد و قتل مجنیٌ علیه شود و قتل نیز مشمول تعریف جنایات عمدی باشد، چنانچه برخی از جنایتها موجب قتل شود و برخی در وقوع قتل نقشی نداشته باشند، مرتکب علاوه بر قصاص نفس، حسب مورد، به قصاص عضو یا دیه جنایتهایی که تاثیری در قتل نداشته است، محکوم می‌شود. لکن اگر قتل به وسیله مجموع جنایات پدید آید، در صورتی که ضربات به صورت متوالی وارد شده باشد در حکم یک ضربه است. در غیر اینصورت به قصاص یا دیه عضوی که جنایت بر آن، متصل به فوت نبوده است نیز محکوم می‌گردد.) در قتل عمد و در صورت قصاص، تغلیظ کاربردی ندارد.

3.      تغلیظ دیه در صورت عدم قصاص:

تغلیظ فقط مربوط به وقتی است که در قتل عمد اولیای دم خواهان دریافت دیه به جای قصاص باشند. در صورت اجرای قصاص، تغلیظ موضوعیتی ندارد. مجازات تعزیری و صدور حکم تعزیری

دیه اعضا

حارصه:

خراشیدگی جزیی پوست سر و صورت یعنی بینی لب زبان و دهان می باشد؛ و دیه آن یک صدم دیه کامل است.

دامیه:

جراحتی است که اندکی وارد گوشت شود و همراه جریان کم و یا زیاد خون باشد؛ و دیه آن دو صدم دیه کامل است.

متلاحمه:

جراحتی که موجب بریدگی عمیق گوشت شود لکن به پوست نازک روی استخوان نرسد؛ و دیه آن سه صدم دیه کامل است.

سمحاق:

جراحتی که به پوست نازک روی استخوان برسد؛ و دیه آن چهار صدم دیه کامل است.

موضحه:

جراحتی که پوست نازک روی استخوان را کنار بزند و استخوان را آشکار کند؛ و دیه آن پنج صدم دیه کامل است.

هاشمه:

جنایتی که موجب شکستگی استخوان شود گرچه جراحتی را تولید نکند؛ و دیه آن ده صدم دیه کامل است.

مُنَقِّله:

جنایتی که درمان آن جز با جابه جا کردن استخوان میسر نباشد؛ و دیه آن پانزده صدم دیه کامل است.

مأمومه:

جراحتی که به کیسه مغز برسد؛ و دیه آن یک سوم دیه کامل است.

دامغه:

صدمه یا جراحتی که کیسه مغز را پاره کند، که علاوه بر دیه شکستگی سر(دیه مأمومه)، موجب ارش پاره شدن کیسه مغز نیز می باشد.

اسماعیل وفایی سردفتر و مدیر آموزشگاه حقوقی وفاگستر

سوالات متداول